महोत्तरी, ३ भदौ । शिव आराधना र भक्तिको साउने मेला आज सकिँदैछ । साउनको अन्तिम सोमबारको अवसरमा आज महोत्तरीसहितका मधेशका मिथिलाक्षेत्रका शिवालय श्रद्धालु भक्तजनले भरिभराउ छन् । सौरमास गणनाले गत शुक्रबार साउन सकिए पनि चन्द्रमास गणनाले आज साउन पूर्णिमा भएको हुँदा आज साउने मेला समापन गरिन्छ ।
चन्द्रमास गणनामा साउनको अन्तिम सोमबारका अवसरमा आज महोत्तरीको सुदूर उत्तरीक्षेत्रको चुरेस्थित टुटेश्वरनाथ मन्दिरमा दर्शनार्थी भरिभराउ छन् । जयशम्भो र बोलबमको पुकाराले शिवालय परिसर गुञ्जदो छ । जलेश्वरस्थित जलेश्वरनाथ महादेव मन्दिर, मगरथानास्थित मङ्गलनाथ, भङ्गाहा–५ सिद्धपुरस्थित सिद्धनाथ र बर्दिवास–३ चुरेकै राइमण्डलधामस्थित इन्द्रेश्वर महादेव मन्दिरमा भक्तजन शिवको पूजा आराधना गरेर साउने व्रतको समापन गर्दैछन् । महोत्तरीका यी शिवालय अनादी कालदेखिका मानिन्छन् ।
महोत्तरीका जलेश्वरनाथ शिवलिङ्ग शिव आफैँले स्थापना गर्नुभएको मिथिला माहात्म्यमा वर्णित छ । यसैगरी टुटेश्वरनाथ, मङ्गलनाथ, सिद्धनाथ र इन्द्रेश्वर शिवलिङ्ग हजारौँ वर्ष पहिले स्थापित मानिन्छन् । राइमण्डलधामस्थित इन्द्रेश्वर शिवलिङ्ग स्वर्गका राजा इन्द्रले स्थापित गरी दानवसँगको युद्धमा विजयको अभिलाषा राखेर तपस्या गरेको ठाउँ भएको जनविश्वास छ ।
पूर्वपश्चिम राजमार्गको टुटेश्वरचोकबाट आठ किलोमिटर वनक्षेत्र छिचोलेर पुगिने बर्दिवास नगरपालिका–५ को टुटेश्वरनाथ मन्दिर महाभारतकालीन रहेको यस क्षेत्रका संस्कृतिविद् बताउँछन् । चुरे शृङ्खलाको पहाडी थुम्कोमा अवस्थित हुँदा अचेल यसलाई मधेसको कैलाश पनि भन्ने गरिएको छ । यस्तै ‘बाबाधाम’ पनि भनिने टुटेश्वरधाममा यसपाली साउन महिनाभरिमा पाँच लाख बढी श्रद्धालुले दर्शन र पूजा आराधना गरेको टुटेश्वरनाथ महादेव मन्दिर संरक्षण समितिका अध्यक्ष हितबहादुर पौडेल बताउनुहुन्छ ।
टुटेश्वरधाममा मधेसका जिल्लाका अतिरिक्त भारतको बिहार प्रान्तका विभिन्न ठाउँबाट श्रद्धालु आउने गरेका छन् । माण्डवीगङ्गा (मडाहा) नदी किनारमै चुरे पहाडी शृङ्खलाको एउटा थुम्कोमा अवस्थित टुटेश्वर मन्दिर वरीपरी आज हजारौँ भक्तजनको घुइँचो छ ।
यसपालि सौरमास र चन्द्रमास दुवै गणनामा साउन सात (७) गते पहिलो सोमबार परेको थियो । त्यसैगरी साउन १४ गते दोस्रो, साउन २१ तेस्रो र साउन २८ गते चौथो सोमबार परेको थियो । त्यसयता सौरमास गणनामा सोमबार नपरे पनि चन्द्रमास गणनामा आज अन्तिम सोमबार परेको हो । सौरमास र चन्द्रमास गणनाभित्र परेका चारका अतिरिक्त चन्द्रमासअनुसार आजसहित यसपाली पाँच सोमबार परेका छन् । हिन्दू मैथिल परम्परामा साउन शिवभक्तिको महिना र त्यसभित्रको सोमबार खास मानिने चलन छ ।
टुटेश्वरनाथ अनादिकालको शिवलिङ्ग मानिन्छ । विसं २००२ मा वन फडानी गरेर बस्ती बसाउने क्रममा यहाँ फेला परेका शिवलिङ्ग, बसाहा र अन्य धातुका सामानको अध्ययनले यो महाभारतकालीन हुनसक्ने संस्कृतिविद्को भनाइ छ । यद्यपि टुटेश्वरनाथसँग जोडेर अहिले रामायणकालीन जनश्रुति सुनिन्छन् । मिथिला माहात्म्यमा वर्णित माण्डवीगङ्गा, वरुणवती र स्वर्णमती नदीका माझमा टुटेश्वर मन्दिर अवस्थित रहेको र माण्डवीगङ्गा राजा जनकका भाइ कुशध्वजकी छोरी भएकी हुँदा यसलाई रामायणकालसँग जोड्न सकिने टुटेश्वर बस्तीका बासिन्दा मिथिला संस्कृतिका अध्येता ७५ वर्षीय मोतीलाल गौतम बताउनुहुन्छ । द्वापर युगमा अर्जुनले यसै ठाउँमा शिवको तपस्या गरेर पाशुुपतास्त्र प्राप्त गरी दिव्यास्त्रका लागि स्वर्ग गएका कथा बाक्लै सुनिने गरिएको गौतमले बताउनुभयो ।
हिन्दू परम्परामा साउनको सोमबारका दिन शिवलिङ्गमा जलपूmल चढाएर व्रत उपवास बसे पुण्य प्राप्त हुने जनविश्वास छ । शिवालयमा हुने भक्तको जमघटलाई पर्यटन प्रवर्द्धनमा जोड्ने काम नभएको जिल्लाका वुद्धिजीवीले टिप्पणी गरेका छन् । यद्यपि यसपालि चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा केन्द्र र मधेस प्रदेश सरकारले टुटेश्वरनाथको विकासका लागि रु एक करोड बढी बजेट विनियोजन गरेका छन् ।
